Over de stad II - Hattem

Hattem (Hattems: Attem) is een stad en gemeente in de Nederlandse provincie Gelderland. De gemeente ligt aan de noordrand van de Veluwe, telt 12.226 inwoners (1 januari 2021, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 24,28 km² (waarvan 0,93 km² water). Binnen de gemeentegrenzen ligt het gehucht 't Zand.

De naam "Hattem" is een typische heemnaam. Wat deze naam betekent is onduidelijk. Er zijn grofweg twee veronderstellingen. Hattem zou het heem zijn van mensen die eerder tot de stam van de Chattuarii (ook wel Hattuarii of Hatten) behoorden of het heem van mensen wier leider Hatto heette. De laatste veronderstelling is gebaseerd op de omstandigheid dat meer dan de helft van de heemnamen afgeleid is van een persoonsnaam. Hattem wordt omstreeks 800 voor het eerst in de geschiedschrijving genoemd. In de Codex Laureshamensis (het overzicht van bezittingen van de abdij Lorsch) wordt de nederzetting Hat-Heim genoemd waar twee hoeven zouden staan die de abdij als gift had ontvangen.

Ondanks deze vroege vermelding was er in die tijd nog geen kerk of kapel in Hattem. In 1176 werd Hattem een zelfstandig kerspel. De kapel van 17,5 meter lang en 9,5 meter breed stond niet op de plek van het huidige centrum van Hattem, maar op de Gaedsbergh (Godsberg). De grenzen van de parochie vallen samen met de latere grenzen van het rechtsgebied Hattem. Hattem kreeg zijn stadsrechten in 1299 van graaf Reinoud I van Gelre en is een Hanze- en vestingstad. Op dat moment wordt er een versterkte stad gesticht op de noordrand van de Veluwe. Het stadsplan van Hattem getuigt van een belangrijke rol van de huidige kerk. Aangezien de tufstenen toren dateert uit de 12e eeuw, wordt aangenomen dat er naast de parochiekerk op de Gaedsbergh, al een kapel met toren stond op de huidige plaats van het centrum van Hattem. Met het verlenen van de stadsrechten in 1299 wordt dus ook het kerkelijke centrum verplaatst. De nieuwe kerk wordt gewijd aan de apostel Andreas en is zo de patroonheilige van Hattem.

In 1401 schonk hertog Willem de Hoenwaard, waar de burgers die binnen de stadsmuren woonden hun vee mochten laten grazen en steen mochten bakken. In 1404 werd het kasteel St. Lucia gebouwd. In de volksmond zou dit gebouw bekend worden als "de Dikke Tinne". Deze naam dankt het kasteel aan de dikke muren, die de dikste van Nederland

waren. In 1778 werd dit kasteel gesloopt omdat de gemeente besloot om de stenen te verkopen. In 1786 werden Hattem en Elburg bekend omdat daar de prinsgezinde kandidaten voor de vroedschap niet werden geaccepteerd en de verkiezing als een interne zaak werd beschouwd. De sterke patriottische beweging stond onder leiding van de advocaat Herman Willem Daendels. Binnen een maand hebben de troepen van stadhouder Willem V de opstand onderdrukt.

The Dijkpoort is the inner gate of the stronghold on the north side of Hattem. It was part of the wall that consisted of several gates and defensive towers. The gate was finished around 1400. Just like the other large entrances - the Dorps- or Darrenpoort and the Hoenwaardse Poort - the road to those gates ran with a curve. That is a strategic choice. That way everyone could always find a safe haven.

​

In the course of time the walls and towers petrified, when the Hattemers received permission from the Duke of Gelre in 1401 to be allowed to bake stones from the silted sea clay on the Hoenwaard. Those stones turned out not only to be perfect for building - for example, the Dikke Tinne in Hattem was also made from those sludge stones - it also turned out to be a lucrative business and the ideal ballast for Kog ships, which could not be controlled without cargo.

 

The Dijkpoort was guarded by a gatekeeper who lived in the house next door. Because several city midwives lived in that house (one of which is said to have been married to the gatekeeper), this house was soon nicknamed 'Midwife's House'.

 

The gate itself is home to four field guards, also known as Kodde Bavarians, who, by order of the mayor, supervised 24 hours a day who entered and left the city. To make sure that no one escaped their attention, the Kodde Bavarians were in close contact with the poor hunter who lived further up in the Armeniggerstoren. His job was to keep beggars and vagrants out of the city. 

​

The dike gate was given a new roof around 1908. The old gable roof had fallen into serious disrepair. Actually, the whole gate was in disrepair, but it was not fully restored until the 1960s and 1970s. That happened again in 2014. Architect Pierre Cuijpers is responsible for the design of the roof. At first the roof was flat, only later it got its towers.

​

Since its construction, the Dijkpoort has not only been decisive for the cityscape of Hattem, but it has also been a crucial port logistically. For years it was the only route to Zwolle if you came from Apeldoorn. The gate is now managed by Edith, and you can come and taste the long stately history of the gate for yourself.  

Belangrijk werk op geschiedkundig gebied heeft generaal F.A. Hoefer voor Hattem gedaan. Hoefer was getrouwd met C.M. baronesse Van Heemstra (zuster van de toenmalige burgemeester van Hattem) en door zijn toedoen werd de Dijkpoort van de verpauperde stad gerestaureerd, die bovendien verfraaid werd met vier torentjes ontworpen door P.J.H. Cuypers.

In 1968 kwam een comité bij elkaar die uiteindelijk geleid heeft tot de oprichting van de Stichting Stadskern Hattem, dit ter bevordering van het behoud van de stadskern van Hattem .


Het wapen van Hattem is het wapen van de gemeente Hattem met op een blauw veld in goud de tweestaartige Gelderse leeuw, met eveneens in goud een toegevoegde ster. De beschrijving luidt:

"In azuur een gekroonde dubbelstaartige leeuw, tussen de staarten vergezeld van een ster, alles van goud. Het schild gedekt met een gouden kroon van vijf bladeren en gehouden door twee leeuwen van natuurlijke kleur."


Het Hattemse wapen is oorspronkelijk het wapen dat na 1339 door de landsheren van hertogdom Gelre werd gevoerd, nadat Gelre van graafschap naar een hertogdom werd verheven. Het is onbekend of de ster een achterliggende betekenis heeft, of enkel ter onderscheid werd toegevoegd. In 1816 werd Hattem bevestigd met het wapen volgens onderstaande beschrijving:

"Van lazuur beladen met een gekroonde klimmende leeuw, onder de staart een zespuntige ster, alles van goud. Het wapen gedekt met een kroon met 5 fleurons, alles van goud en vastgehouden door 2 klimmende leeuwen in hunne natuurlijke kleur."

Het wapen werd nadien nog gewijzigd. Volgens het Koninklijk besluit van 25 november 1991 moest de Hattemse leeuw (weer) als historisch verantwoorde Gelderse leeuw, dubbelstaartig worden. De fout werd begin 1992 officieel hersteld door een verklaring van de Hoge Raad van Adel naar aanleiding van een besluit dat in de gemeenteraad genomen werd. Streekarchivaris Gerrit Kouwenhoven ontdekte dat het wapen historisch niet correct was. Burgemeester Jeronimus Bricheau was destijds vergeten dat de leeuw twee staarten zou moeten hebben. Onbekend is hoe dat ontstaan is; als mogelijke verklaring werd gespeculeerd over de mogelijkheid van een versleten stadszegel dat als basis van de opgave zou hebben gediend.



Wapen en vlag
Gemeentewapen

Vlag van HattemVerklaring Hoge Raad van Adel d.d. 11-02-1992. (Gelet op het Koninklijk Besluit van 25 november 1991, no. 91.008590).
In azuur een gekroonde dubbelstaartige leeuw, tussen de staarten vergezeld van een ster, alles in goud. Het schild gedekt met een gouden kroon van vijf bladeren en gehouden door twee leeuwen van natuurlijke kleur. De gekroonde leeuw met dubbele staart is door de landsheren van Gelre in hun wapen gebruikt vanaf het moment (1339) dat zij tot hertog werden verheven. Nog steeds komt de leeuw voor in het provinciewapen en in de wapens van veel Gelderse en Limburgse steden (Noord-Limburg was destijds ook Gelders). Ook in het Limburgse provinciewapen staat de gekroonde dubbelstaartige leeuw. Veel steden voegden ter onderscheid iets van hen zelf toe. In het Hattems wapen is dat de ster tussen de staarten. De betekenis en herkomst van deze ster, die zeker al in de 15e eeuw werd gevoerd, is niet duidelijk. In 1816 is door onoplettendheid een van de twee staarten van de leeuw weggelaten in het wapendiploma dat toen aan Hattem werd verleend. Bij het koninklijk besluit van 25 november 1991 is dat weer rechtgezet.

Vijf banen van blauw en geel in de verhouding 1:1:4:1:1 met op de middelste baan een gele mispelbloem. Verhouding hoogte:lengte vlag = 2:3. Er is gebruikgemaakt van de kleuren van het Gelders wapen die ook terug zijn te vinden in het stadswapen. Mispelbloem: de wapenfiguur uit het oudste Gelderse wapen. Raadsbesluit d.d. 22-02-1971.







__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Coat of arms of Hattem

Coat of arms of Hattem

The coat of arms of Hattem is the coat of arms of the municipality of Hattem with on a blue field in gold the two-tailed Gelderse lion, also with an added star in gold. The description reads:

"In azure a crowned double-tailed lion, between the tails accompanied by a star, all of gold. The shield covered with a golden crown of five leaves and held by two lions of natural color."

History
The Hattem coat of arms is originally the coat of arms that was used by the lords of the Duchy of Guelders after 1339 , after Guelders was elevated from county to a duchy. It is unknown whether the star has an underlying meaning, or whether it was only added for distinction. In 1816 Hattem was confirmed with the coat of arms according to the following description:

"Of glaze laden with a crowned climbing lion, under the tail a six-pointed star, all of gold. The coat of arms covered with a crown with 5 fleurons, all of gold and held by 2 climbing lions in their natural color."

The weapon was changed afterwards. According to the Royal Decree of November 25, 1991 , the Hattem lion had to become (again) as a historically responsible Gelderland lion , double-tailed. The mistake was officially corrected in early 1992 by a statement from the Supreme Council of Nobility in response to a decision taken in the city council. Regional archivist Gerrit Kouwenhoven discovered that the coat of arms was historically incorrect. Mayor Jeronimus Bricheauhad forgotten at the time that the lion should have two tails. It is unknown how that originated; as a possible explanation, there was speculation about the possibility of a worn out city seal that would have served as the basis for the statement.

                   


Flag of Hattem

       Declaration High Council of Nobility dated 11-02-1992. (Having regard to the Royal Decree of November 25, 1991, no. 91.008590).

       In azure a crowned double-tailed lion, between the tails accompanied by a star, all in gold. The shield covered with a golden crown of five leaves and held by two lions of natural color. The crowned lion with a double tail has been used by the lords of Gelre in their coat of arms from the moment (1339) that they were elevated to duke. The lion still appears in the provincial coat of arms and in the coats of arms of many Gelderland and Limburg cities (North Limburg was also Gelderland at the time). The crowned double-tailed lion is also featured in the Limburg provincial coat of arms. Many cities added something of their own as a distinction. In Hattem's coat of arms, it is the star between the tails. The meaning and origin of this star, which was certainly used as early as the 15th century, is not clear. In 1816, one of the two tails of the lion was omitted from the weapon certificate that was then awarded to Hattem due to inattentiveness. This was rectified by the Royal Decree of 25 November 1991.


Five bands of blue and yellow in the ratio 1: 1: 4: 1: 1 with a yellow medlar flower on the middle band. Ratio height: length flag = 2: 3. The colors of the Gelderland coat of arms have been used, which can also be found in the city's coat of arms. Medlar flower: the weapon figure from the oldest coat of arms of Gelderland. Council decision dated 22-02-1971.